Category: Archive

Milliyet / 13 Ocak 1981 / Düşünenlerin Düşünceleri

Hastanelerde Verim Sorunu

Prof. Dr. Uğur Derman Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Öğretim Üyesi

Verimleri iyi planlanmış gelişmiş ülke hastanelerinde bir hasta ortalama 7-8 günde taburcu olur. Ülkemizde su süre 20 günü aşmaktadır. Bazı hastanelerimizde testler için aylarca sıra beklenmekte, yataklar boşuna işgal edilmektedir. Yardımcı uzman, teknisyen ve araç yetersizliği sağlık kuruluşlarımızın en eksik bölümüdür. Bugünkü kuruluş dokumuz değişmedikçe verimin artmayacağı açıktır. Bu durumda sağlık personeli değil tam süre, çift süre bile çalışsa arzulanan hizmeti veremez. Sağlık kuruluşları yeni ve esnek bir düzenlemeye gitmeli, birlikte çalışması gereken birimler aynı çatı altında birleştirilmeli ve teknik sağlık personeli artırılmalıdır.

Sağlık hizmetlerinin en yoğun sunulduğu kurumlar hastanelerdir. Bugün hastanelerde sunulan, sunulabilen hizmetlerden yurttaşlarımız hoşnut değillerdir. Halkın eğitimi yükseldikçe ve istekleri çoğaldıkça hoşnutsuzluk ölçüsü de artmıştır.

Madalyonun öbür yüzünde ise sağlık personeli ellerinden geldiği kadar çabaladıkları halde arzulananı verememekten yakınmaktadır. Sorunun çok önemli bir noktası bu çabalama fiilinde yatmaktadır. Değişik bölümleri farklı çalışma düzenlerine göre koşullandırılmış, güçleri, birbirleriyle bağdaşmayan sağlık personeli tüm çabalarına rağmen bir uyuma erişememektedir.

En Güçsüz Birim

Bir fabrikada 24 saat üretim yapacak makine, üç vardiyalık işçi, yeterli bilgi ve hatta sınırsız ham madde olsa bile enerji kaynağı 8 saatle sınırlandırılmışsa verim ancak üçte bir oranında gerçekleşebilir. Bir örgütün tam verimli çalışabilmesi için her bir parçasının verim gücünün eş değerde olması gerekir. Aksi halde verim en düşük verimli birimin düzeyinde kalır. Hastanelerimizde hekim ve yatak sayılarının Batı ölçülerine göre düşük olduğu örneklenir. Oysa, ülkemizde sağlık hizmetlerinin büyük bir bölümünü karşılayan üniversite ve sigorta hastanelerinde hekim ve yatak düşük verimli birimler vardır. Hastanelere başvuran hastaları röntgen ve laboratuvar testlerinden geçirmeden tatmin etmek de imkansızlaşmaktadır. Son otuz yıllık gelişmeler de sağlık hizmetlerinde bu bölümlerin önemini artırmıştır. Bu nedenle hastanelerimizde yeni bir denge programı gereği doğmuştur.

Boşuna Yatak İşgali

Verimleri iyi planlanmış gelişmiş ülke hastanelerinde bir hasta ortalama 7-8 günde taburcu olur. ‘Ülkemizde bu süre 20 günü aşmaktadır. Bazı hastanelerimizde testler için aylarca sıra beklenmekte, yataklar boşuna işgal edilmektedir.

Yardımcı uzman, teknisyen ve araç yetersizliği sağlık kuruluşlarımızın en eksik bölümü olup verimi düşürmektedir.

Bu açığı kapatmak için bazı konularda hekim asistanlar bu görevlere kaydırılmaktadır. Bu uygulama asistanların esas mesleki gelişmelerini köstekleyerek ikinci tür bir kayba da yol açmaktadır.

Az nüfuslu illerimizde birçok konuda test ve tedavi imkanı olmayan hastanelerde verim büsbütün düşüktür. Bu illerin yükü de zaten çabalamakta olan diğer hastanelerin üzerine binmektedir. Hastanelerin düşük verimli çalışması sonucu topluma yüklenen külfete hastasın a şifa bulmak için köyünden kasabasından yüzlerce kilometre uzaklara göçenlerin ekonomik ve sosyal yükünü de eklemek gerekir.

Bugünkü kuruluş dokumuz değişmedikçe verimin artmayacağı açıktır. Bu durumda sağlık personeli değil tam süre, çift süre bile çalışsa arzulanan hizmeti veremez. Bugün tam süre, tartışmalarında tüm şimşekleri çeken üniversite hocaları ameliyat yapabilmek için sıra kavgası yapmak zorundadır.

VERİM NASIL ARTAR?

• Sağlık kuruluşunun karşılığı istek tipi ve sayısı değerlendirilerek hedeflerin saptanması ve her   kuruluşun yeni ve esnek bir düzenlemeye girmesi gerekir.
• Bugün birçok hastalıkların teşhis ve tedavisinde değişik dallardaki uzmanların bir arada çalışmaları gerekmektedir. Örneğin, anestezist olmadan 10 cerrah olsa da ameliyat yapılamaz. Laboratuvar, röntgen, patoloji tetkikleri yapılmadan birçok hastalığın tanısı konulamaz. Verim artması için uzman kadrolarının dallar arasındaki ağırlığı ameliyathaneleri aralıksız çalıştıracak, başka dallardan gelecek raporların günlerce beklenmesini önleyecek şeklinde ayarlanmalıdır.
• Hastane mimarisinde birlikte çalışması gereken birimler ve hizmet tipleri dikkate alınmalıdır. Örneğin, acil servislerin uzmanlık dalına bakılmaksızın aynı çatı altında toplanması uygundur. Benzer şekilde klasik cerrahi-dahiliye servis ayırımı yerine hasta birim kabul edilerek servis düzenlemesine geçilmelidir. Örneğin: Bevliye ile nefrolojinin (böbrek hastalıkları servisi); kanser cerrahisi- radyoterapi- kemoterapi birimlerinin beraber yerleşip çalışması gibi.
• Aynı uzmanlık dalı içerisinde görev dağılımını ve verimi aksatan bir özel durum da üniversite hastanelerinde vardır. Asistan ve uzman kadrolarının birbirinden ayrılmaları şarttır. Esasen Sağlık Bakanlığı asistanlıkları böyledir. Artık, tıp fakültelerinde asistanlığın diğer fakültelerdeki asistanlıktan çok farklı bir görev olduğunun anlaşılması ve konunun yeni üniversite yasasında düzeltilmesi şarttır.
• Hekim kademesinin yanısıra teknik sağlık personelinin sayıca ihtiyaç olan dallara göre arttırılması da verimdeki tıkanıklığı önleyecektir. Bugün zorunlu olarak asıl meslekleri dışındaki bu teknik görevlerin bazısını yüklenen hekimlerden de asıl konularında faydalanma sağlanmış olacaktır. Yüksek maliyetli birçok ithal malzemesinin verimini artırmak bu yolla mümkün olur.
•  Hastanenin hizmet sunmadaki hedefleri mezuniyet öncesi ve sonrası eğitime de bir bakıma yön verecektir. Esnek düzenleme, değişen şartlara uyum getirecektir. Hastanelerde sürekli bir komisyon değişkenler hakkında veri toplayarak ve değerlendirerek verimin en yüksek seviyede tutulmasını sağlamalıdır.

CUMHURİYET

14 Nisan 1986

OLAYLAR VE GÖRÜŞLER

Sorumlu Üniversite midir?

PROF. DR UĞUR DERMAN, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi

Suçlamaların devamı veya bazı kısıtlamalara gerekçe gösterilmesi, gelecek kuşakların candamarı olan bir kurumun yıpranmasına neden olmaktadır. Bu haksızlığın kamu nezdinde düzeltilmesi, üniversiteye hakkı olan itibarın iadesi gerekir. Aksi halde yetişen gençliğimizin, gücü yok olacaktır.

Ülkemizde yakın geçmişte hiçbir vatandaşın tekrarını istemediği bir dönem yaşanmış ve ancak silahlı kuvvetlerin girişimiyle denetim altına alınmıştır. Bir daha böyle bir dönemin tekrarlanmaması için önlemler düşünülür ve alınırken, nedenlerinin doğru saptanması gerekir. Nüfusumuzun büyük bir bölümünü oluşturan gençliğimiz (15-25 yaş grubu) de anarşik olaylara karışmıştır. Bu yaş grubunun doğal yapısı nedeniyle davranış biçimleri kaçınılmazdı. Ancak bu kesimi bu tepkisel davranışa iten nedenler hangileridir? Gerçeği saptamak için gençliğimizin sorunlarını kapsamlı ve doğru şekilde incelemeliyiz.

Nüfus artışı, okuma isteğinde artış = öğrenci sayısında patlama = başarısızlık korkusu: Türkiye’mizin nüfusu hızla artmıştır ve halen genç yaş diliminde büyük sayılara varmıştır. Bu artış özellikle 30 yaştan genç yaş diliminde büyük sayılara varmıştır. Aynı yıllarda eğitimin değeri kavranmış ve okuyan oran da hızla yükselmiştir. İki konudaki bu artışlar birleştiğinde son 30 yılda, okumak isteyen gençliğin sayısındaki kabarıklık çarpıcıdır.

Buna karşın iş çeşidi ve sayısında bu denli bir artış sağlanamamıştır. Bu noktada sosyal yapıda çok önemli olduğunu bildiğimiz “arz-talep” dengesizliği yine kendini göstermiştir. 30 yıl önce lise mezunlarının büyük çoğunluğu üniversiteye devam edebilirken; 1980’li yıllarda bu oran % 10 dolayına düşmüştür. Yüksek öğrenimi kontenjanlarını arttırmak bir çözüm değildir. Çünkü sonuçta alacağı diplomanın karşılığı bir iş bulamaması genç’i dönüşü de olmayan bir mutsuzluğa itmektedir.

Gerçek Eğitim Yerine Doğruyu Bulma Cambazlığı: Yüksek öğrenim mezunu- iş; lise mezunu-üniversite kontenjanları ikilemelerindeki sayısal dengesizlik son yıllarda daha alt eğitim kademelerine de bulaşmıştır. Bugün artık üniversiteye giriş olasılığını arttırabilmek ümidiyle, yabancı dilde eğitim yapan paralı özel liselere girebilmek için 10 yaşındaki çocuklarımız bir yarış bunalımına zorlanmıştır. Bu yarış havası ayrıca müfredat kademelerini altüst etmiş; eğitim yerine doğru yanıtı bulma cambazlığı öğretilen bir program, tüm eğitime egemen olmuştur.

Kazanma yüzdesinin çok düşük olduğu yer eğitim basamağındaki bu anlamsız yarışlar, çocuklarımız ve gençlerimizi sırasıyla, korkuya ümitsizliğe ve bunalıma sürüklemektedir. Tüm bu engelleri aşıp, tercih etmediği bir dalda bile olsa (Ü.S.Y.M. sınavında ancak %1-2 ilk tercihini kazanabilmektir) üniversiteye girebilenleri yeni· bir sürpriz beklemektedir: Diplomalarına uygun iş sayısının yokluğu.

İÇ HUZUR YOKLUĞU

Geleceğinden kuşkulu gençlerin iç huzuru kalmamıştır: 10 yaşından 25 yaşına kadar geleceğinden kuşkulu bir öğrenci topluluğunda iç huzurun olmayışı doğaldır. Böyle bir ortamda nifak tohumlarının atılması ve yerleşmesi çok kolay olmaktadır. Nitekim gençlerin anarşik olayları incelendiğinde altyapıdan zayıf ve lise eğitimleri güçsüz, dolayısıyla üniversite sınavlarını başarma ümidi az olan bölgelerde, isyankar davranışların orta öğretim düzeyinde başladığı görülecektir. Oysa büyük illerde ve özellikle Ü.S.Y.M. sınavında üstün başarı gösteren liselerde bu tür eylemler yapılmamıştır. Ancak büyük illerimizde, üniversite düzeyinde hareketler olmuştur ve geleceğinden endişeli üniversite gençliği bu tertiplerin içine çekilmiştir. Bu talihsiz davranışlarda öğretim elemanlarının etkisi ve payı var mıdır?

Üniversite gençliğinin toplu hareketleri daha önce 1968 yılında da başlamıştı. Aynı yıl Batıdaki örnekleri paralelinde ve başlangıçta masum istekler halinde görünen bu davranışlara üniversitenin yöneticilerinden bile katılanlar olmuş; zaman içinde olayın niteliğini farkedince sahneden çekilmişlerdir. Bu deneyimi yaşayan öğretim üyeleri 1975-1980 dönemindeki olaylardan uzak durmuşlar, adeta kaçmışlardır. Üniversite olsa olsa bu eylemleri önleyememe, denetleyememe, ilgisiz kalma açısından eleştirilebilir.

Ancak ayrıntı ile incelendiğinde olayların çoğunu üniversiteye dışardan sızan kişilerin başlattığı saptanmıştır. Yazık ki gerçek üniversite öğrencileri de bu tahrike kapılmıştır. Bir başka gerçek de anarşik hareketlerin üniversite sınırları dışında, özellikle özel öğrenci yurtlarında odaklaşmasıdır. Resmi yurtların yetersizliği karşısında ekonomik çaresizlik nedeniyle öğrencilerin özel yurtlarda barınması, anarşik fikirlerin işlendiği odakları yaratmıştır. Kolluk kuvvetlerinin bile kamplara ayrıldığı bir ortamda, öğretim üyelerinin gençlik hareketini önleyemeyişinden dolayı, üniversiteyi suçlamak haksızlıktır ve yanlıştır.

Bu tür suçlamaların devamı veya bazı kısıtlamalara gerekçe gösterilmesi, gelecek kuşakların can damarı olan bir kurumun yıpranmasına neden olmaktadır. Bu haksızlığın kamu nezdinde düzeltilmesi, üniversiteye hakkı olan itibarın iadesi gerekir. Aksi halde yetişen gençliğimizin, gücü yok olacaktır.

Gençliğimize Gelecek Güvencesi:

Yukarıda çizdiğimiz tablo gençlikteki huzursuzluğun temel nedeninin gelecek kuşkusu olduğunu; ve bu ortamın gençliğin kandırılmasını ne denli kolaylaştırdığını göstermektedir. Bu olumsuz tabloyu nasıl düzeltebilir, gençliğimize gelecek güvencesini nasıl sağlayabiliriz?

Bu yaş diliminin başı ve sonundaki iki olay için gerekli önlem derhal alınmalıdır:

1) Başlangıç önlemi nüfus planlamasıdır. Yıllar sonra bunun öncelikli bir devlet politikası olarak belirtilmesi ve Cumhurbaşkanımızın öncülüğünü yapması umut vericidir; halkın eğitilerek ikna edilmesi ve bu kampanyanın sürdürülmesi şarttır.

2) Öbür uçta ise iş-meslek alanlarının sayıca arttırılması ve belirlenmesi gerekir. Halen ülkemizin işgücü – insan gücü denklemi sayısal olarak belirlenmemiş, hele uzun vade planlaması yapılmamıştır.

3) Orta-lise kademesindeki ağırlık, klasik liselerden meslek okullarına kaydırılmalıdır. Üniversite kontenjanlarının bir planlı iş gücüne’ göre ayarlanması, rastgele artışlardan vazgeçilmesi gerekir.

4)İl dışından gelen üniversite öğrencisini barındırmak için çağdaş yurtların sayısı arttırılmalı; olumlu kaynaşmayı sağlamak için spor alanları gibi olanaklar geliştirilmelidir.

5)Bir başka önlem de üniversitelere bölgesel kontenjanların konmasıdır. Ülkemizde üniversitelerin sayısı hızla artmış ve tüm yurda yayılmıştır. Ancak bugünkü uygulamada az gelişmiş yörelerdeki lise mezunlarının kendi bölgelerindeki üniversitelere bile girme şansı azdır. Bu üniversitelerin kontenjanları bile büyük illerin kendi liselerinde başarısız, ancak merkezi U.S.Y.M. sınavında nispeten başarılı öğrencileri ile dolmaktadır.

Bilmem kaçıncı tercih olarak bu fakülteleri kazanan öğrencilerin büyük bir oranı da zaten bir süre sonra ya fakülteyi bırakmakta, ya da şansını bir yıl sonra başka üniversite için denemektedir.,

Bölgesel kontenjanların (örneğin o bölge lise mezununun belirli bir yüzdesi) tanınması; az gelişmiş illerimizdeki orta öğretim gençliğinin ömür boyu umutsuzluğa dönüşen kaderinin değişmesini sağlayacaktır. Bölgesel kontenjan içinde kendilerine yer bulmak için tüm bu gençlik kitlesi derslerine daha sıkı ve umutla sarılacaklardır. Teknik bir düzenleme olan bu son öneri, gençliğe huzur sağlayabilecek önlemler ve planlamaların en kısa dönemde ve kolay yapılabilecek bir değişiklik olarak dikkati çekmektedir.

Sonuç olarak deriz ki:

Yukarda önerdiğimiz ve benzeri bir dizi düzenlemelerle gençliğin değişik konulardaki umutsuzluğunu, geleceği güven duygusuna çevirebilmeyi başarabildiğimiz oranda devletimizin gelecek güveni de pekişecektir.

CUMHURİYET

2 Mayıs 1988

OLAYLAR VE GÖRÜŞLER

Uzman Hekim Açığımız

PROF. DR UĞUR DERMAN, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi

Tıbbın bugünkü gelişmesinin gereği, uzmanlık kadroları, mezunların yüzde 70’ini alabilecek sayıya yükseltilmelidir. Bu yapılırken özellikle sayıca eksik dalları dikkate almak, hekim gücümüzün verimi için şarttır. Bu artışı bir anda yapmanın da bazı sakıncaları vardır. O durumda· bu kadroların eğitimi yetersiz ve eksik, kalabilir. Bu nedeni artış yıllar içinde derece derece yapılmalıdır.

Son 40 yıldaki teknoloji patlaması sonuca yüksek bir ivmeyle büyüyen tıp bilimi, hekimliğin dalları açısından önemli değişiklikleri de birlikte getirmiştir. Yüzyılın başında bir hekim sağlıkla ilgili bilgilerin tümünü bilebilir ve uygularken, yazımızın konusu olan sorun da yoktu.

Hekimlik mesleğinde ilk görev kademelenmesi genel dahiliye, genel cerrahi, kadın hastalıkları ve doğum, çocuk hastalıkları ana dalları olarak ayrılırken; böyle bir uzmanlık kazanmayanlar da pratisyen hekim görevini üstlenmişlerdi.

Yüzyılın ortasında teknolojinin parlaması, ayrı bir uzmanlık gerektiren laboratuvar dallarının da ortaya çıkmasına; bunun yanında genel klinik uzmanlıklarının da tek organ ya da hastalık grupları ile sınırlayan dallara ayrılmasına yol açmıştır. (Radyoloji, mikrobiyoloji, patoloji, göz, kulak-boğaz, ortopedi, nöroloji, psikiyatri, kan, böbrek, kalp hastalıkları, kanser uzmanlıkları gibi.)

Teknoloji atılımını yapmış, belki de daha önemlisi “plan yapma” kavramı gelişmiş ülkeler, bu gelişmeye uygun ayarlamaları uygulamış ve sağlık hizmetlerindeki “işlevsel” akışı yoluna oturtmuşlardır.

Sayısal dengesizlik…

Ülkemizdeki durum nedir? Şimdi bu duruma bakalım: Büyük gelişmeler, doğru hamleler olmuştur. Ancak bir dönem doğru olan değer ve hesapların, zaman içinde değişmesi gerektiği ya hiç anlaşılamamış ya da geç anlaşılmıştır. Kısacası sağlık hizmetinde gelişmiş ülkelere ayak uydurmak için ayarlamalar yapılamamıştır. “Plan yapma”yı sevmeyişimiz, sayılara-birimlere önem vermeyişimiz hizmette verim kaybına neden olmuştur; halen de olmaktadır. Türkiye’de hekim gücü açısından en büyük açık uzmanlık dalları arasındaki sayısal dengesizliktir. Yeterli pratisyenimiz, yeterli genel cerrah, kadın-doğum ve çocuk uzmanlarımız vardır. Laboratuvar ve klinik yan dal uzmanlarımızın sayısı ise çok azdır. Bu dengesizlik, öbür uzmanlık dallarının verimini de büyük ölçüde düşürmektedir.

Gelişmiş ülkelerde bugün tıp fakültelerinden Sonra uzmanlık eğitimine devam edenlerin oranı yüzde 70’ten yüzde 90’a değişmektedir.

Bizde ise yıllar öncesinin 1/1 değeri halen pratisyen/uzman oranı için uygun sayılmaktadır: Daha da önemlisi, bu çok kaba ölçeğe bakarak farklı uzmanlık dallan arasındaki dengesizliği gözden kaçırıyoruz.

Ayrıca gelişen eğitim, iletişim ve ulaşım sonucunda bugün toplumda hastalık karşısında bir uzmana başvurma istemi ve olanağı gittikçe artmaktadır. 9-10 yıl·önce bir grubun savunduğu, ‘‘Bize çıplak ayaklı doktor lazım’’ sloganı bu fikrin doğduğu Çin’de bile çökünce duyulmaz olmuştur, ama Türkiye’mize en uygun, en yakışan ve en verimli olacak sağlıktaki insan gücü planı da yapılmamıştır.

Dengesizlik bir yıl sonra büyüyecektir

Yukarıda özetlediğimiz bugünkü eksik ve dengesizlik, bir yıl gibi kısa bir süre sonra karşılaşacağımız bir olgu ile büyüyecektir. Bu sorun için acilen önlem planı hazırlanmalıdır. 1989’da Türkiye’de tıp fakültelerinin yıllık mezun sayısı 3 binden 5 bin 500’e sıçrayacaktır. (Fakültelerdeki bu kontenjanın fazla oluşunu ve nitelikli eğitimi zorlaştırdığını, ayrı bir konu olduğu için bu yazıda tartışmıyorum.) Bu sayıya karşılık yıllık toplam uzmanlık kadroları 800 dolayındadır.

Hesap apaçık ortadadır: Hızla planı yapılmaz ve önlemleri alınmazsa, çağdaş sağlık hizmetine uygun olmayan birçok diplomalı, ama verimsiz genç hekimimiz yığılacaktır.

Kadrolar arasında kaydırma yeterlidir

Tıbbın bugünkü gelişmesinin gereği, uzmanlık kadroları, mezunların yüzde 70’ini alabilecek sayıya yükseltilmelidir. Bu yapılırken özellikle sayıca eksik dalları dikkate almak, hekim gücümüzün verimi için şarttır. Bu artışı bir anda yapmanın da bazı sakıncaları vardır. O durumda bu kadroların eğitimi yetersiz ve eksik kalabilir. Bu nedenle artış yıllar içinde derece derece yapılmalıdır.

Düzeltmenin ilk meyveleri alındığında, sistem kendi kendini doğurduğundan, denge hızla düzelecek ve verim artacaktır.

Kaldı ki yeni uzmanlık kadroları, oluşturulması gerekli yeni kadrolar olmayacaktır. Bu nedenle mali bir yük de getirmeyecektir. Çünkü mezunlardan uzmanlık kadrosuna giremeyenleri zorunlu hizmete gönderirken esasen her birine kadro verilmektedir. Bugün zorunlu hizmetin pratisyen bölümünde fazlalık oluşmuştur; gelecek yıl, bu fazlalık iki katına çıkacak ve bu hizmet “astarı yüzünden pahalı” bir duruma gelecektir. Görüldüğü gibi düzenleme için sadece kadrolar arasında bir kaydırma yeterlidir.

Kısa süredeki icraatından, yeniliğe ve sayısal verilere dayalı önerilere açık olduğunu gördüğümüz Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı Sayın Akarcalı’nın, sağlık hizmeti dengesini düzeltecek ve verimi arttıracak bu konu ile de ilgileneceğine inanıyorum.